De bonobo’s in ZOO Planckendael hebben een nieuw verblijf. Zeg maar gerust een nieuw paradijs. Vijf keer groter dan voorheen. Meer ruimte dus voor verrassende ontmoetingen met deze mensapen in ZOO Planckendael. Zie ze spelen, vlooien, klimmen, ruziën en het weer bijleggen. Van heel dichtbij. De dertien bonobo’s kiezen of ze bij elkaar zitten in groep of ze zich even afzonderen, precies zoals in de natuur. Bezoekers vervoegen een team wetenschappers dat in de Congolese jungle naar het onderzoekskamp trekt. Zo ervaar je het echte veldwerk via een avontuurlijk wandelpad en tenten vol onderzoeksmateriaal. Je klimt tot hoog in het woud en staat er oog in oog met de bonobo’s. Wat verder snuffelen bonobo’s bij de termietenheuvels rond. ZOO Planckendael is al meer dan dertig jaar de bonobo-autoriteit in de wetenschappelijke wereld. Internationale onderzoekers komen van heinde en ver naar ZOO Planckendael om samen met Planckendaels eigen wetenschappers bonobo’s te bestuderen. Het hoger doel: behoud van biodiversiteit en de soort in het bijzonder.
Internationaal stamboekhouder
ZOO Planckendael is internationale stamboekhouder van deze bedreigde mensapen en Europees coördinator van hun kweekprogramma en bepaalt dus over de hele dierentuinwereld welke bonobo er met welke bonobo jongen mag krijgen. In ZOO Planckendael werden al meer dan 15 baby’s geboren. De geboorte van bonobo Riddle in de jaren negentig was baanbrekend. Voor het eerst beviel bonobo Hermien er in de groep, in plaats van afgezonderd.
Linda Van Elsacker, zoölogisch directeur:
“In de jaren ’90 was er nagenoeg niets bekend over bonobo’s. ZOO Planckendael is voor de soort wat Jane Goodall is voor chimpansees.”
Variatie troef
De bonobo’s krijgen met dit nieuwe verblijf veel meer binnenruimte. Ze kunnen kiezen tussen 7 verschillende locaties, gecombineerd met het eiland buiten. Zoeken ze elkaar op of willen ze me-time in de speciale privé-gedeeltes? Er is ruimte voor verrijking en observatie, voor bezoekers en wetenschappers. De apen worden ook gestimuleerd om werktuigen te gebruiken. Ze kunnen naar hartenlust met stokken of andere attributen peuteren in termietenheuvels en boomstronken.
Matthias Papies, curator zoogdieren ZOO Planckendael:
“Met dit gebouw en deze grotere groep dieren kunnen we onze expertise als bonobo-autoriteit nog uitbreiden. Hun interacties en gedragingen zullen nog meer onder de loep genomen kunnen worden. De dieren krijgen nu nog meer mogelijkheden om banden te smeden en te versterken of om individuen die hen minder liggen, te mijden. Wat we hier leren, is niet alleen nuttig voor hun welzijn en het kweekprogramma dat wij coördineren, maar ook om onze eigen soort, de mens, beter te leren kennen. Bonobo’s zijn de nauwste, nog levende verwanten van onze gemeenschappelijke voorouders.”
Boeiend pad
De bezoekers kruipen in de huid van de avontuurlijke wetenschapper en bestuderen de bonobo’s in hun habitat. Hoe gedragen ze zich? Hoe gaan ze met elkaar om? De basis is een onderzoekskamp midden in het woud. Bevoorradingen gebeuren in het Afrikadorp. De bezoekers beleven een avontuur vol leer- en speelgelegenheid. Bedreigde dieren vertellen een belangrijk verhaal.
Linda Van Elsacker, zoölogisch directeur ZOO Planckendael:
“Het verhaal begint in het Congolese Kinshasa. Je begint aan een tocht, dieper het woud in. Op naar het onderzoekskamp met hutten waar je voelt hoe er ter plaatse geleefd wordt. De keuken met voedselvoorraden, de douche oftewel gieter, zonnepanelen om elektriciteit op te wekken, hangmatten, lantaarns, veel kisten, tonnen en jerrycans: ze ademen het kampleven uit. Dan weer dieper het woud in, om uit te komen in het dorp waar het verzamelde onderzoeksmateriaal verder bestudeerd wordt!”
Vrouwen aan de macht
Bij deze elegante mensapensoort zwaaien de vrouwen de plak. Ze spannen samen om de mannen te kunnen domineren. Ze hebben ook een prachtige manier om zich na gevechten te verzoenen of om spanningen uit de groep te halen: seks! Alle groepsleden doen eraan, vaak en op allerlei manieren. Bonobo’s vlooien ook veel. Niet om beestjes te verwijderen (want die hebben ze niet), maar om hun sociale banden te versterken.
ZOO Science: eigen wetenschapper in Congo
Bonobo’s komen enkel voor ten zuiden van de Congostroom. Hier leven nog maar 15 000 tot 50 000 bonobo’s. Jacht en stroperij, het verlies en de versnippering van hun leefgebied en het uitbreken van ziektes bedreigen de Afrikaanse mensapen. Ook Planckendaels eigen wetenschappers zijn actief in Afrika. Ze bestuderen er natuurlijk bonobogedrag en hun leefgewoonten. Er worden urine-, mest- en haarstalen verzameld voor DNA-onderzoek. Kennis helpt bij hun bescherming.
ZOO Science: bonobo-onderzoekscentrum in Planckendael
Sinds 1992 bestuderen wetenschappers uit binnen- en buitenland het gedrag van bonobo’s in ZOO Planckendael. Nergens anders ter wereld kan er zo goed kennis worden vergaard. Vanuit de observatieruimtes heb je een duidelijk zicht op de groep, die zelfs op vraag urinestalen geeft. De analyses helpen onderzoekers in Congo, waar de dieren minder gemakkelijk te volgen zijn. Door de grotere groep zijn er meer onderlinge interacties en dit levert meer informatie op voor biologen, antropologen, psychologen en andere wetenschappers. Allemaal hulp voor het beheren van het kweekprogramma en het behoud van de soort.
Zjef Pereboom, manager onderzoek & natuurbehoud van het Centre for Research and Conservation (CRC), het onderzoekscentrum van ZOO Antwerpen en ZOO Planckendael:
“Dertig jaar geleden waren we uniek. Nu gaan we nog een stap verder en doen we ook proefondervindelijk, niet-invasief, onderzoek. Het nieuwe verblijf heeft de nieuwste faciliteiten en maakt onderzoek mogelijk dat we niet konden doen in het oude gebouw én onmogelijk is in de natuur. En hoe meer dieren, hoe beter de wetenschappelijke steekproef. Onze expertise groeit waardoor we een adviserende rol opnemen naar andere dierentuinen. Als er bijvoorbeeld een gevecht is, weten we: haal ze niet uit elkaar. Dat verbreekt de sociale band. Bonobo’s moeten ruzies kunnen bijleggen.”
