De achtbaan. Tegenwoordig het voornaamste lokmiddel van een pretpark. Het kan een park maken of kraken. Want geef toe, wat zou bijvoorbeeld Holiday Park anno 2000 van aantrekkingskracht gehad hebben toen er nog geen sprake was van Expedition G-Force?! In de jaren daarop heeft het park zich op de kaart gezet door de bouw van de geweldige mega achtbaan van 53 meter hoog. Het is wel duidelijk, we kunnen ons de pretparkindustrie zonder de achtbanen niet meer inbeelden. Maar wanneer en hoe zijn die achtbanen eigenlijk ontstaan?
Het achtbaanland bij uitstek is de Verenigde Staten van Amerika. Toch is Amerika niet de geboortewieg van de achtbaan. Integendeel, de oorsprong van de achtbaan vind zijn wortels in Rusland! In de 16e en 17e eeuw begonnen de Russen grote ijsschansen te bouwen om er vervolgens met een slee vanaf te glijden. Deze schansen hadden een hoogte tussen de 20 en 24 meter en werden door houten supports ondersteund. Het concept sloeg aan en in Frankrijk wou men deze Russische bergen (zoals deze ijsschansen genoemd werden) nabootsen. Eén probleem: Frankrijk beschikt over een veel warmer klimaat dan Rusland. Om ervoor te zorgen dat men niet beperkt bleef tot de wintermaanden om van de Russische bergen gebruik te maken, besloot men de slee te vervangen door een karretje op wielen.
In 1817 werd in Parijs Les Montagnes Russes à Belleville gebouwd. Deze baan wordt als de eerste moderne achtbaan beschouwd. Het karretje reed in geleide rails zodat men hogere snelheden kon halen en dit op een veiligere manier. Vandaag de dag kan je de oorsprong van de achtbaan nog altijd terugvinden in de naamgeving. In Latijnse talen gebruikt men de vertaling van ‘Russische berg’ voor de term achtbaan. ‘Montagne Russe’ in het Frans bijvoorbeeld. Ironisch genoeg zegt men in Rusland ‘американские горки’ wat eigenlijk Amerikaanse berg betekent…
Vanuit Frankrijk verspreidt het concept zich over de wereld en belandt het dus ook in Amerika. Daar wordt in 1827 een neergaand spoor van 14 kilometer gebouwd. Aanvankelijk wordt het spoor gebruikt om kool van de mijn naar het dorp te vervoeren. Maar tegen 1850 werd de Gravity road, zoals het spoor genoemd werd, ook gebruikt door thrillseekers die tegen betaling van een halve dollar een ritje mee mochten maken. Een mooie extra bron van opbrengsten voor het mijnbedrijf op momenten dat de productie laag lag.
De Gravity road bracht LaMarcus Adna Thompson op ideëen. Hij gebruikte deze baan als inspiratie voor de Switchback Railway die in 1884 opende in Coney Island, New York. Passagiers moesten een toren opklimmen en reden in een karretje de 180 meter lange track af die eindige op een andere toren waar het karretje geswitcht werd naar een andere track en het zijn passagiers terug naar de andere toren bracht. Later evolueerde dit switchback systeem naar het eerste ovalen circuit en in 1885 voegde Phillip Hinkle de zogenaamde lifthill toe. De scenic railway was geboren!
Het eerste patent op de achtbaan kwam er in 1886, door LaMarcus Adna Thompson. Hij legde een patent op zijn achtbaanontwerp, inclusief tunnels met primitieve thematisatie. De scenic railways hadden succes en werden in heel Amerika gebouwd. In het begin van de 20ste eeuw komt John Miller op het toneel. Miller zal voor een belangrijke evolutie in de geschiedenis van de achtbaan zorgen.
Miller begint op zijn 19e te werken voor LaMarcus Adna Thompson. Hij werd de belangrijkste ingenieur in de firma van Thompson. Tegen 1911 was hij aan de slag als consultant voor de Philadelphia Toboggan Company. Dan heeft Miller al naam gemaakt. Een jaar ervoor ontwierp hij een systeem dat ervoor zorgde dat een karretje op zijn plaats bleef staan in het geval dat de ketting van de lift zou breken. Het anti-rollback systeem heeft dus zijn oorsprong aan John Miller te danken. Maar dat is niet de enigste verwezenlijking van Miller. In 1912 nam hij een patent op een ontwerp dat ervoor zorgde dat een karretje niet meer van zijn track kon geraken. Miller voegde wielen aan het karretje toe die naast en onder de track kwamen. Simpel, maar geniaal! En zo ging er een wereld met nieuwe mogelijkheden open.
Er werden een pak nieuwe achtbanen gebouwd. In deze tijd waren deze trouwens allemaal in hout gemaakt. De meest legendarische achtbaan van die tijd is de Cyclone die in 1927 in Coney Island te New York geopend werd. Helaas sloeg toen de Grote Depressie toe die de ontwikkeling van de achtbaan tegenhield. Geld en middelen werden schaars en de pretparkindustrie kwam in een grote recessie terecht. Het duurde tot de jaren ’70 vooraleer de pretparkindustrie weer uit het dal begon te klimmen.
In 1959 zorgde Disneyland in Anaheim voor een nieuwe revolutie in de industrie. De Matterhorn Bobsleds was de allereerste achtbaan die gebruik maakte van ronde stalen buizen. In tegenstelling tot de houten achtbanen gaf het staal een pak meer mogelijkheden om nieuwe elementen te ontwerpen. Al heeft de houten achtbaan een ander soort ritervaring, een eigen soort charme en wordt dit hedendaags nog altijd gesmaakt. Maar de stalen achtbaan had zijn introductie gemaakt en dat zullen we geweten hebben…
Inversies waren niet nieuw. Die werden al gebouwd op de scenic railways en houten achtbanen. Alleen was de kennis over deze loopings nog niet wat het moest zijn. De loopings waren grote cirkels, wat enorme G-krachten oplevert en dus voor meerdere fysieke klachten en ongelukken zorgde. In 1975 kwam Arrow met een nieuw soort inversie op de proppen. De kurkentrekker. De eerste achtbaan die de kurkentrekker bevatte was de Corkscrew in Knott’s Berry Farm. Niet alleen bevatte deze baan de allereerste kurkentrekker, hij had er meteen twee waardoor deze achtbaan de eerste achtbaan werd die zijn passagiers meer dan één keer over de kop deed gaan.
Maar uiteindelijk werd de ‘normale’ looping ook geperfectioneerd. Het was Anton Schwarzkopf die met de nodige aanpassingen de eerste moderne looping op het toneel toverde in de Revolution achtbaan te Six Flags Magic Mountain. Schwarzkopf had de looping ovaler gemaakt, waardoor de G-krachten minder waren en het dus draaglijker werd voor de passagier om de looping te ondergaan.
Vanaf nu volgden de innovaties elkaar in een sneltempo op. Anton Schwarzkopf opende in 1977 de eerste shuttle achtbaan en de lancering werd geïntroduceerd. De mogelijkheden zijn legio en dat uit zich in alsmaar vernieuwende, hogere en snellere achtbanen. In 1981 komt het Nederlandse Vekoma met de Boomerang op de markt. Het ontwerp moet zowat één van de succesvolste achtbaanontwerpen ooit zijn. Vekoma heeft er zo’n 50 van weten te verkopen.
Men ging steeds verder in de innovaties. Van achtbanen waar je onder de baan hangt, karretjes waarin men moet rechtstaan, karretjes zonder bodem, karretjes waarin je ligt in plaats van te zitten,…
Bedenk het maar, tegenwoordig lijkt bijna niets meer onmogelijk in de wereld van de achtbanen!
Artikel: Frederik Boelaert
