Speelgoedmuseum Mechelen stelt oudste Vlaamse ganzenbord tentoon

Door: Bert Van den Brande / Op: 8 april 2025 / België, Speelgoedmuseum Mechelen

Speelgoedmuseum Mechelen pakt uit met een unieke primeur: het oudste ganzenspel van Vlaanderen. Dit zeldzame exemplaar, een bruikleen van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience in Antwerpen, werd midden 17de eeuw in Antwerpen gegraveerd door Johannes Christofel Jegher. Door zijn kwetsbaarheid is het bord slechts drie maanden te bewonderen in het museum. Daarna keert het terug naar Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience, waar het veilig wordt opgeborgen om het zo goed mogelijk te bewaren.

Een tijdloos spel met een rijke geschiedenis

Het ganzenspel is veel meer dan een eenvoudig dobbelspel. Het symboliseert de reis van het leven, waarin geluk en tegenslagen elkaar afwisselen. De dobbelsteen bepaalt je lot, terwijl je onderweg obstakels zoals de brug, de gevangenis en het doolhof moet trotseren. De 63 vakjes zijn geen toeval: het getal is het product van de magische cijfers 7 en 9, die symbool staan voor geluk.

“Het is een hele eer dat we het oudste Vlaamse ganzenspel te gast hebben.”, vertelt Vanessa De Geest, conservator van Speelgoedmuseum Mechelen. “Sinds de 17de eeuw is het ganzenspel niet meer weg te denken uit onze spelcultuur. Dit zeldzame, met de hand ingekleurde exemplaar uit de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience wordt nu in primeur tentoongesteld in Speelgoedmuseum Mechelen.”

Het houtblok waarmee de speelprent werd gedrukt, is midden 17de eeuw gemaakt door Johannes Christofel Jegher. Onderaan op de prent staat ‘’t Antwerpen by de weduwe van Hieronymus Verdussen op de Groote Merckt in S. Augustinus. Hieronymus Verdussen stierf in 1713 en vanaf 1717 wordt zijn zoon als drukker vermeld op hetzelfde adres. De prent van Jegher moet dus gemaakt zijn tussen 1713 en 1717. Ze is echter gedrukt met een houtblok van rond 1650. Het gebeurt wel meer dat oude houtblokken generaties lang opnieuw gebruikt worden.

Het spel is gekleefd in het ‘Het boeck Poperye’, dat allerlei prenten van de 17de tot 19de eeuw bevat. Het bord zelf onderging in de19de eeuw nog een bijzondere transformatie: het werd beplakt met afdrukken van 18de-eeuwse munten en kreeg een poëtisch onderschrift:

 “Die met speelen veel wilt winnen moet dit swaentiens spel beginnen /Want de croonen syn ter hand die men stelt tot onderpand.”

 “Dit ganzenbord is een prachtig voorbeeld van de rijke Vlaamse druktraditie en de culturele impact die het spel door de eeuwen heen heeft gehad,” zegt Steven Van Impe, conservator oude drukken bijde Hendrik Conscience Erfgoedbibliotheek. “Het is fantastisch dat Speelgoedmuseum Mechelen dit erfgoed in de kijker zet.”

Varianten

Het ganzenbord van Jegher vormde de basis voor talloze varianten. Een daarvan, een 18de-eeuwse Gentse versie uit de collectie van het Huis van Alijn, is in langdurige bruikleen bij Speelgoedmuseum Mechelen en zal naast het oudste bord te zien zijn.

Levend ganzenbord en Erfgoeddag

Speelgoedmuseum Mechelen haalt het ganzenbord niet alleen uitbewaring om tentoon te stellen, maar brengt het ook tot leven. Tijdens de paasvakantie kunnen bezoekers over een levensgroot ganzenbord stappen en zelf pion worden in het spel. In een interactieve workshop speel je het klassieke ganzenbord en ontdek je andere spelletjes die erop geïnspireerd zijn.

Op zondag 27 april, Erfgoeddag, neemt het museum je samen met de stadsgidsen van Mechelen mee op een speelse ontdekkingstocht. Waarom telt een ganzenbord precies 63 vakjes? Wat betekenen de symbolen onderweg? Tijdens een gratis stadswandeling krijg je de antwoorden en beleef je het spel op een nieuwe manier. De wandeling start in het museum, waar je het oudste exemplaar van dit tijdloze spel van dichtbij kan bewonderen.

Dit voorjaar draait alles rond het ganzenbord in Speelgoedmuseum Mechelen. Of je nu komt kijken naar het oudste exemplaar, meespeelt op het levensgrote bord of de symboliek ontdekt tijdens de speelwandeling — er valt heel wat te beleven voor jong en oud.